Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι συχνή αιτία θανάτου στο δυτικό κόσμο.
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των πολυπόδων και του καρκίνου του παχέος εντέρου μπορεί να μειώσουν τη θνητότητα της νόσου έως και 60%. Η κολονοσκόπηση θεωρείται η καλύτερη εξέταση για προληπτικό έλεγχο του παχέος εντέρου. Σύμφωνα με μελέτες, το 40% των καρκίνων του παχέος εντέρου θα μπορούσε να προληφθεί, εάν τα άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών έκαναν κολονοσκόπηση.
Επομένως η κολονοσκόπηση είναι μια ιατρική εξέταση που μπορεί να σώσει την ζωή ενός ατόμου. Επιτρέπει τον ιατρό να δει απευθείας τον αυλό, τα εσωτερικά τοιχώματα και τον βλεννογόνο του εντέρου και έτσι ανιχνεύει έγκαιρα τον καρκίνο παχέος εντέρου. Επίσης είναι σε θέση να ανιχνεύει προκαρκινικές βλάβες καθώς και λοιπή παθολογία όπως έλκη, φλεγμονώδεις ιστούς, ανώμαλα εξογκώματα και πολύποδες. Επειδή ο καρκίνος του παχέος εντέρου αναπτύσσεται συνήθως βραδέως σε βάθος χρόνου (5-10 έτη) από καλοήθη πολύποδα, ο οποίος δεν παρουσιάζει συμπτώματα, η κολονοσκόπηση παρέχει την δυνατότητα εάν κατά την διενέργεια της ανιχνευτούν πολύποδες, αυτοί να αφαιρεθούν άμεσα και με τον τρόπο αυτό να ανασταλεί η διαδικασία εξέλιξης τους σε καρκίνο.
Όπως προαναφέρθηκε η κολονοσκόπηση είναι πολύ σημαντική στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου. Συνίσταται προληπτικός έλεγχος με κολονοσκόπηση σε άτομα ηλικίας άνω των 50 χρόνων και επανάληψη της εξέτασης ανά δεκαετία. Τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου παχέος εντέρου ή πολυπόδων συνιστάται να ξεκινούν τον προληπτικό έλεγχο στην ηλικία των 40 ετών. Επίσης μελέτες συνδέουν τον σακχαρώδη διαβήτη και την κοιλιακή παχυσαρκία με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, οπότε τα άτομα αυτά πρέπει να ελέγχονται νωρίτερα.
Άλλες διαγνωστικές ενδείξεις κολονοσκόπησης είναι η διερεύνηση σιδηροπενικής αναιμίας, η ύπαρξη αίματος στα κόπρανα, η χρόνια διάρροια, οι εναλλαγές στις κενώσεις δηλαδή εναλλαγή δυσκοιλιότητας και διάρροιας ή οι διαταραχές στις κενώσεις όπως ξαφνική δυσκοιλιότητα σε άτομα που μέχρι πρότινος είχαν σταθερές συνήθειες εντέρου και κανονικό ρυθμό αφόδευσης, η ανεξήγητη απώλεια βάρους και το κοιλιακό άλγος με δυσπεπτικά ενοχλήματα σε άτομα μεγάλης ηλικία.
Η κολονοσκόπηση δεν είναι επώδυνη εξέταση. Η τεχνική κατάρτιση, η εμπειρία του ιατρού ενδοσκόπου και η χρήση μέθης την καθιστά εντελώς ανώδυνη. Οι πιθανές επιπλοκές της κολονοσκόπησης είναι σπάνιες και περιλαμβάνουν αιμορραγία και διάτρηση του παχέος εντέρου. Ορισμένες φορές ενδέχεται να κριθεί απαραίτητο να διενεργηθεί ταυτόχρονα με γαστροσκόπηση για διερεύνηση λ.χ. αναιμίας.
Διαδικασία και προετοιμασία για κολονοσκόπηση
Ο έλεγχος του παχέος εντέρου εκτελείται μετά από ειδικό καθαρισμό του εντέρου που έχει ως στόχο το άδειασμα όλων των στερεών που υπάρχουν στον γαστρεντερικό σωλήνα πριν από την εξέταση. Η προετοιμασία για την κολονοσκόπηση είναι πολύ σημαντική καθώς το παχύ έντερο θα πρέπει να είναι καθαρό έτσι ώστε να μπορέσει ο γιατρός να δει το εσωτερικό του. Συνήθως χορηγούνται στον ασθενή γραπτές οδηγίες για το πως πρέπει να προετοιμασθεί για την κολονοσκόπηση.
Ο ασθενής πρέπει να ακολουθήσει 1 έως 3 ημέρες πριν την εξέταση μια ειδική διατροφή που βασίζεται σε υγρά χωρίς στερεά και χωρίς ποτά που περιέχουν κόκκινες ή βυσσινί χρωστικές ουσίες. Τα υγρά που μπορεί να λαμβάνει ο ασθενής είναι: ζωμοί χωρίς λίπος (σούπα), φιλτραρισμένοι/σουρωμένοι χυμοί που δεν έχουν φυτικές ίνες, νερό, ποτά που πίνουν οι αθλητές, καφές και τσάι χωρίς προσθήκες άλλων σκευασμάτων. Επίσης την προηγούμενη της εξέτασης θα πρέπει να λάβει ένα καθαρτικό ή να γίνει ένα κλύσμα. Το καθαρτικό, που συνήθως χορηγείται ως χάπια ή ως σκόνη που διαλύεται σε νερό, μαλακώνει τα κόπρανα και αυξάνει τις κινήσεις του εντέρου. Επιπλέον σε συνεννόηση με τον ιατρό του, ο οποίος θα έχει πληροφορηθεί για τις ασθένειες από τις οποίες πάσχει και τα φάρμακα ή λοιπά σκευάσματα που λαμβάνει, θα πρέπει να τροποποιηθεί ή να διακοπεί η αγωγή ιδίως εάν λαμβάνουν ασπιρίνη, αντιπηκτικά, φάρμακα για αρθρίτιδα και βιταμίνες που περιέχουν σίδηρο.
Παράλληλα με την προετοιμασία / καθαρισμό του παχέος εντέρου, δεν πρέπει να αμελείται η ψυχολογική προετοιμασία του ασθενούς πριν την κολονοσκόπηση η οποία θεωρείται εξίσου σημαντική. Αυτή πραγματοποιείται με διεξοδική συζήτηση με τον θεράποντα ιατρό. Κατά την διάρκεια της εξηγείται η διαδικασία της εξέτασης και οι δυνατότητες που παρέχει, αναλύονται οι ενδεχόμενες επιπλοκές και κυρίως επισημαίνονται οι λόγοι για τους οποίους πρέπει να γίνει. Επίσης διερευνούνται τυχόν φόβοι, ανασφάλειες και άγχη του ασθενή και συζητούνται με στόχο είτε να επιλυθούν είτε να κατευναστούν. Τονίζεται στον ασθενή ότι καθ’ όλη την διάρκεια της εξέτασης δεν θα είναι μόνος του αλλά τόσο ο γιατρός όσο και οι βοηθοί του θα παρακολουθούν κατά την εξέταση όλα τα ζωτικά του σημεία και θα προσπαθούν να τον κάνουν να νιώθει όσο πιο άνετα γίνεται. Η αφιέρωση όσο χρόνου απαιτηθεί για την ψυχολογική προετοιμασία του ασθενούς είναι απαραίτητη γιατί διασφαλίζει την καλή συνεργασία του κατά την εκτέλεση της εξέτασης.
Κατά την διάρκεια της κολονοσκόπησης
Η διάρκεια της κολονοσκόπησης είναι περίπου μίση ώρα. Ο ασθενής ξαπλώνει στο αριστερό του πλευρό πάνω στο τραπέζι της εξέτασης και χορηγείται ένα ήπιο ηρεμιστικό και συνδυασμό ενδεχομένως με ένα αναλγητικό φάρμακο. Καθόλη την διάρκεια της κολονοσκόπησης ο ιατρός και ο βοηθός του παρευρίσκονται μαζί με τον ασθενή.
Στη συνέχεια ο γιατρός εισάγει το κολονοσκόπιο, έναν μακρύ εύκαμπτο σωλήνα με ενσωματωμένη μια μικρή κάμερα, στον πρωκτό και το προωθεί σιγά σιγά σε όλο το παχύ έντερο. Ορισμένες φορές μπορεί να χρειαστεί να κινηθεί λίγο ο ασθενής ώστε να μπορέσει ο γιατρός να δει καλύτερα το εσωτερικό του εντέρου. Κατά την κολονοσκόπηση εισάγεται μικρή ποσότητα αέρα (διοξείδιο του άνθρακα) στο έντερο προκειμένου να διαταθεί το τοίχωμά του και να μπορέσει ο γιατρός να εντοπίσει κάποια πάθηση. Ο αέρας αυτός αναρροφάται μέσα από το ενδοσκόπιο στο τέλος της εξέτασης. Σε περίπτωση που ανιχνευτεί παθολογία, υπάρχει άμεση δυνατότητα είτε λήψης βιοψιών, είτε αφαίρεσης πολυπόδων (πολυποδεκτομή) εντελώς ανώδυνα με την χρήση ειδικού εργαλείου. Οι πολύποδες και το υλικό της βιοψίας μετά την ενδοσκοπική αφαίρεσή τους αποστέλλονται σε παθολογοανατομικό εργαστήριο για ιστολογική εξέταση όπου προσδιορίζεται μικροσκοπικά η φύση τους και βάσει των ευρημάτων καθορίζεται η περαιτέρω θεραπευτική προσέγγιση και η συχνότητα επανεξέτασης.
Μετά την κολονοσκόπηση
Μετά την ολοκλήρωση της εξέτασης και για τα επόμενα περίπου 30 λεπτά, ο ασθενής θα παραμείνει για παρακολούθηση. Η επίδραση της μέθης μπορεί να διαρκέσει περισσότερο και για τον λόγο αυτό συνίσταται να συνοδεύεται και να αποφύγει την οδήγηση και τον χειρισμό μηχανημάτων καθώς και την κατανάλωση αλκοόλ. Επίσης συνιστάται για το υπόλοιπο της ημέρας να αποφύγει την κατανάλωση φυτικών ινών (χόρτα, φρούτα, σαλάτες) καθώς γαλακτοκομικών. Ενδεχομένως να υπάρχει η αίσθηση πρηξίματος ή φουσκωμένης κοιλιάς λόγω του αέρα που έχει παραμείνει στο έντερο, ο οποίος όμως σιγά-σιγά θα αποβληθεί από μόνος του χωρίς καμία ιδιαίτερη αγωγή. Οι επιδράσεις της μέθης, συνήθως έχουν υποχωρήσει μέχρι την επόμενη ημέρα οπότε και οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να επανέλθουν στις συνηθισμένες τους δραστηριότητες.
Εναλλακτικές της κολονοσκόπησης
Ωστόσο παρά την αναγκαιότητα και το γεγονός ότι πρόκειται για μια σχετικά ασφαλής εξέταση, πολλοί ασθενείς αρνούνται να υποβληθούν σε κολονοσκόπηση, κυρίως λόγω των δυσάρεστων συναισθημάτων που δημιουργεί. Στην περίπτωση αυτή, πέρα από τον έλεγχο κοπράνων για ανίχνευση αίματος, η ασύρματη ενδοσκοπική κάψουλα παχέος εντέρου και η εικονική κολονοσκόπηση μέσω αξονικής τομογραφίας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως προληπτική εξέταση για τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Και για τις δυο εξετάσεις απαιτείται η προετοιμασία του ασθενούς με ειδική υγρή διατροφή και η λήψη καθαρτικού. Η ευαισθησία τους για την ανίχνευση πιθανών βλαβών του παχέος εντέρου ανεξαρτήτως μεγέθους είναι χαμηλότερη της κολονοσκόπησης ενώ δεν προσφέρουν το πλεονέκτημα της λήψης βιοψιών. Δεν συνίσταται να αντικαταστήσουν την κολονοσκόπηση αλλά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο του παχέος εντέρου σε επιλεγμένες περιπτώσεις ασθενών και πάντα σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό.
Συμπερασματικά λοιπόν η κολονοσκόπηση είναι μια ανώδυνη και ασφαλής προληπτική εξέταση που παράλληλα επί ανάδειξη παθολογίας επιτρέπει την αφαίρεση της και την λήψη βιοψιών. Η σωστή ενημέρωση και προετοιμασία του ασθενούς βελτιώνουν την συμμόρφωση του.